De Nederlandse Spoorwegen (NS) is een zelfstandig bedrijf. Dat houdt in dat NS zelf verantwoordelijk is voor de bedrijfsvoering, de dienstregeling, het onderhoud en de inzet van materieel en van personeel. De overheid is voor 100% aandeelhouder van de NS, maar heeft geen invloed op de dagelijkse gang van zaken.
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu verleent aan NS de vervoerconcessie voor het hoofdrailnet. Deze concessie geeft de NS het alleenrecht voor het nationale personenvervoer op het hoofdrailnet. Tegenover dit recht staan verplichtingen waaraan de NS moet voldoen. Bijvoorbeeld wat betreft de frequentie, punctualiteit, schoonheid en sociale veiligheid.
NS maakt elk jaar een vervoerplan waarin staat hoe zij invulling geeft aan de eisen in de concessie. Als het ministerie akkoord gaat met de plannen van NS, is NS verplicht zich daaraan te houden.
