Daar lopen ze, vanaf het station. Waarschijnlijk een moeder met haar twee jonge kinderen. Een koffer in de hand. Kleine rugzakjes op. Voor kleren, een knuffel en persoonlijke spulletjes. Gevlucht, ontheemd, alleen, in een vreemd land met een vreemde taal.
Dit jaar in maart heetten ze: Anastasiya, Elena en Svetlana. In 1939 heetten ze: Sarah, Hanna en David. Mensen, vrouwen, mannen, kinderen, gevlucht voor oorlog, voor gruwelijkheden, voor geweld, voor vervolging. Op zoek naar veiligheid, naar vrijheid. Toen konden we uiteindelijk die bescherming niet bieden en werden miljoenen vermoord in concentratiekampen. Vandaag gelukkig wel.
Beste aanwezigen,
Het is 4 mei, vandaag herdenken we. We herdenken de Raaltenaren die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog, alle gevallen militairen en burgers. Gevochten voor onze vrijheid en gesneuveld voor onze vrijheid.
We herdenken de 37 Joodse medebewoners die na de oorlog niet zijn teruggekeerd naar Raalte en de vele andere Joodse slachtoffers in heel Europa. Maar we herdenken ook alle oorlogsslachtoffers, toen en nu, hier en daar.
Het is 4 mei, vandaag herdenken we. 2 minuten stil, om letterlijk stil te staan bij de impact van oorlog, vrede, Holocaust. Oorlog, soms zo ver weg en lang geleden, nu zo dichtbij, in Oekraïne. En morgen, 5 mei, vieren we de vrijheid.
Ieder persoonlijk verhaal over oorlog en vervolging maakt indruk, zet soms je haren recht overeind van woede of maakt je hart aan het huilen. De oude verhalen uit de Tweede wereldoorlog, ook uit onze gemeente. De nieuwe verhalen die elke dag worden verteld op TV over Oekraïne of van asielzoekers in het Corona AZC in Laag Zuthem. Verhalen die blijvend moeten worden verteld.
Wat doen deze verhalen met u? Kunt u zich voorstellen hoe het is zonder vrijheid? Maar wat is vrijheid anno 2022?
Onze vrijheid is geborgd in de grondwet, onze grondrechten: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, de vrijheid van vereniging, de vrijheid van vergadering en betoging.
Kortweg: je mag zijn wie je wilt zijn, je mag vinden wat je wilt vinden, je mag geloven wat je wilt geloven, je mag liefhebben wie je wilt liefhebben. Samen maken we een vrije samenleving voor iedereen.
Wat betekenen die vrijheden voor u en uw handelen vandaag, morgen, en in de toekomst? Wat betekent vrij samenleven eigenlijk?
De corona-tijd heeft ons een les geleerd over vrijheid, want onze eigen vrijheid werd stevig ingeperkt. Dat was al vaak moeilijk en leidde tot hevige emoties en tegenstellingen in onze samenleving, onze gemeenschappen, of families. En toch, beperkingen die nog onvergelijkbaar zijn met de beperkingen van vrijheid vanwege oorlog of vervolging.
Vrijheid vergt constante aandacht en onderhoud, is niet altijd makkelijk en kan schuren, vrij leven gaat met vallen en opstaan, ook bij ons. Vrijheid is namelijk kwetsbaar en het laagje vernis veeg je er soms heel gemakkelijk af. Helemaal in onzekere tijden leert de geschiedenis.
En dat is ook nu aan de orde in Nederland. We zijn bijvoorbeeld gekelderd op de ranglijst van de persvrijheid, doordat ophitsing en dehumanisering uit allerlei hoeken, ook door politici, leidt tot veel bedreigingen en zelfs geweld tegen journalisten. Datzelfde overkomt opiniemakers, bestuurders, rechtelijk macht of andere instituties. Heel veel mensen eigenlijk. Ons eigen laagje vernis vertoond serieuze barsten en dat vind ik heel zorgelijk.
De vrijheid van meningsuiting is de basis van onze vrijheid. Hier moeten we zorgvuldig mee omgaan. Je mening vrij en zonder angst kunnen geven is hartstikke belangrijk en moeten we koesteren en verdedigen.
Uw vrijheid is een groot goed, maar dat kan alleen als de vrijheid van een ander ook wordt gerespecteerd. En bedreigen, ook via een snelle Tweet, is geen onderdeel van vrije meningsvorming. Dan beknot je juist de vrijheid van een ander, dan smoor je het debat. En bij de vrijheid van meningsuiting hoort ook verantwoordelijkheid en zelfbegrenzing.
Vrij samenleven vergt begrip voor elkaar, voor andere meningen, luisteren, samen nadenken over onze vrijheden, uit je eigen bubbel komen. En waar het inhoudelijk botst, discussies en gesprekken hebben, elkaar opzoeken. Niet polariseren, met modder smijten of groepen tegen elkaar opzetten. Nee, juist verbinden, niet stil zijn, ook als dat moeilijk is.
Vrijheid is dus een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Jong en oud. Niet de verantwoordelijkheid van een ander, van “Den Haag”. De verantwoordelijkheid om zelf na te denken, niet alles maar na te praten of klakkeloos te volgen, want uw eigen moraal zorgt voor onze vrijheid. Daar kunnen dus we allemaal aan bijdragen, elke dag.
Beste aanwezigen,
Hier, op deze plek, stil staan bij de gruwelijkheden van oorlog, van de Tweede Wereldoorlog, maakt extra duidelijk dat vrijheid niet gratis is, constante aandacht vergt en ook offers vraagt. Soms hele persoonlijke ultieme offers, zoals door de mannen genoemd op dit oorlogsmonument.
De zes jonge dienstplichtige militairen die het leven lieten in de eerste dagen van de oorlog.
- B.J. Brinkhuis: gesneuveld in Horn, vlakbij Roermond op 10 mei 1940
- J.A. Endeman: gesneuveld op 12 mei in Dordrecht
- G.J. Holtmaat: gesneuveld op de Grebbeberg op 13 mei
- J. Kelder: op 14 mei gesneuveld in Dordrecht
- G.J. Linthorst: overleden op 11 mei in Brummen
- J.A. Smit: kwam om het leven tijdens een bombardement op de Alexander kazerne in Den Haag op 10 mei 1940
- De heer J. Kapteyn die werd gefusilleerd in Brummen, omdat hij een zender verborgen had.
Drie Marechaussee uit Raalte overleden op transport naar Duitsland waarschijnlijk vanwege hun rol bij verzetsdaden in onze regio:
- A. Avondrood
- H.J.J. Winter
- W. v.d. Wel
Offers die nog generaties nadonderden binnen families en gemeenschappen, ook na 77 jaar. Dat moeten we blijven herdenken.
Het vergt ook offers van ons in de huidige tijd om de vrijheid van anderen, onbekenden van ver weg, te beschermen. Onvergelijkbaar met toen, maar toch voor het eerst in lange tijd worden we weer direct geconfronteerd met kleine en grotere offers zoals duurdere benzine door sancties of grootschalige opvang van vluchtelingen. En dit is waarschijnlijk nog lang niet voorbij.
Dan komt opkomen voor vrijheid heel nabij en moet de verbondenheid met anderen worden waargemaakt. Het is hartverwarmend om keer op keer te zien dat in Raalte deze bereidheid altijd heel groot is. Want toen Oekraïense moeders en dochters, zoals Anastasiya, Elena en Svetlana, onze hulp nodig hadden stonden zoveel Raaltenaren op. En ook stonden de Zuthemers op toen asielzoekers aankwamen in Park Alerdinck. Mensen in nood zijn welkom en worden gastvrij ontvangen, nu en in de toekomst.
Beste mensen,
Herdenken en gedenken helpt ons om na te denken over oorlog, onvrijheid, vrijheid en onze rol. Met herdenken en gedenken maken we de verbinding tussen toen, hier en nu, en onze toekomst. We moeten niet vergeten, en lering trekken uit dat verleden voor ons handelen van nu. Uit de mooie en minder mooie delen van onze geschiedenis.
Juist nu moeten we herinneren en niet de ogen sluiten. Herinneren, zodat we niet vergeten waartoe diepe intolerantie en een totaal disrespect voor andersdenkenden kan leiden. Hoe belangrijk vrijheid eigenlijk is.
Samen hard blijven werken aan onze eigen vrijheid en die van anderen. Dat is onze opdracht en daarmee eren we de nagedachtenis van de velen die vielen voor onze vrijheid.
Dank u wel