U bent hier: over wormerland » dorpskernen » jisp

Jisp

Inhoud overslaan en naar navigatie springen.

Tot 1991 zelfstandige gemeente, ten oosten van de Zaan, op de grens van Zaanstreek en Waterland. Het dorp is, gezien zijn verleden, te beschouwen als behorend bij de Zaanstreek. Jisp is met nog geen 1000 inwoners verreweg het kleinste dorp binnen deze Zaanstreek. De buurtschap Spijkerboor behoort bij deze (in 1990 nog zelfstandige) gemeente.

Ofschoon er voldoende aanleiding bestaat om Jisp tot de Zaanstreek te rekenen, is de gemeente na de oorlog bestuurlijk steeds meer op de regio Purmerend gericht. Al vóór de oorlog was een groot deel van de inwoners voor hun inkopen op deze Waterland-gemeente aangewezen. Dit kwam vooral door het ontbreken van voorzieningen in de eigen plaats en het nabijgelegen Wormer. Sinds het aantal winkels in Wormer toenam, richt een groot deel van de bevolking van Jisp zich op deze gemeente, mede gestimuleerd doordat Jisp en Wormer vrijwel onmerkbaar in elkaar overlopen.

Ook uit de dagbladen die de bevolking van Jisp leest blijkt dat bewoners voornamelijk op de Zaanstreek zijn gericht. Een onderzoekje in augustus 1989 wees uit dat de (toen nog) Zaanse Typhoon twee maal zoveel wordt gelezen als de Waterlandse Nieuwe Noordhollandse Courant. De lezers van de NNC bleken bovendien vooral in Spijkerboor te wonen.

De verwarring over de vraag of Jisp al dan niet bij de Zaanstreek moet worden gerekend is al oud. Loosjes nam het dorp niet op in zijn 'Beschrijving van de Zaanlandsche dorpen' (1794), maar ruim vijftig jaar later betrok Jacob Honig Jansz. Jr. het dorp in zijn 'Geschiedenis der Zaanlanden' nadrukkelijk wel bij de Zaanstreek. Kruijt, van Braam en Van der Woude erkennen dat het dorp aan de periferie van de streek ligt en wezenlijk afwijkt van de geïndustrialiseerde kern, maar rekenen Jisp desalniettemin tot de Zaanstreek. Desondanks was het beleid van de provinciale en de rijksoverheid er sedert 1980 op gericht Jisp op te laten gaan in een Waterland-gemeente, die waarschijnlijk Wormerland zou gaan heten. Naast Jisp zouden ook Wormer en Wijde Wormer tot deze gemeente gaan behoren. Men meende dat deze samenvoeging noodzakelijk was aangezien het lokale bestuur van kleine gemeenten zo versterkt kon worden, voorzieningen gehandhaafd konden blijven en beter tegenspel aan grote buurgemeenten en hogere overheden kon worden geboden. Gedeputeerde Staten kwamen tot de conclusie dat gemeenten minimaal 6000 inwoners moesten tellen om een minimum aan taken zelfstandig uit te kunnen voeren. Het voorgestelde Wormerland zou 13.500 inwoners krijgen. Tegen de voorgenomen samenvoeging is uit de drie gemeenten fel protest gekomen. Vooral uit Jisp werd verscheidene malen geprobeerd 'Haarlem' en 'Den Haag' van hun voornemen af te brengen. In februari 1988 zei tijdens een telefonische enquête 61,4% van de in de drie dorpen ondervraagden 'nee' tegen de samenvoeging; in Jisp was dat percentage 94,2%. De samenvoeging kreeg in 1991 zijn beslag.

Naam

De oorsprong van de naam 'Jisp' is onduidelijk. De meeste auteurs verwijzen naar een water dat nabij de laat-middeleeuwse nederzetting moet hebben gestroomd. Soeteboom stelde (in 1658) dat hij dit riviertje nog heeft aanschouwd, maar het is zeker dat dit onmogelijk waar kan zijn.

De naam 'Jisp' is op verschillende manieren gespeld: Gispe (1328), Gyspe (1344), Jhispe (1438), Jhisp (1505), Gijsp (1561), Ysp (1593), Jesp (1658), Isp (1658) en Gisp (1658). Volgens Soeteboom leerde 'meester Pieter Kas' zijn leerlingen de huidige spelling 'Jisp'. Eén onderzoeker stelde dat de naam Gispe een verwijzing zou inhouden naar 'gistend water'. De letter 'e' aan het einde van de naam zou dan een verkorting zijn van 'apa' (water).

Wapen

Het wapen van Jisp bestaat uit een gouden lepelaar op een blauw (azuur of lazuur) veld. De lepelaar moet oorspronkelijk wit zijn geweest, terwijl het veld geen vaste kleur had. Het wapen, dat al in 1570 bestond, werd in 1816 door de Hoge Raad van Adel in de rijkskleuren bevestigd.

De afbeelding op het wapen is in het verleden op twee manieren verklaard.  Volgens de oudere schrijvers hielden de Jispers in het verleden zelf lepelaars, vanaf het midden van de 19^e eeuw houdt men het erop dat de polder Jisp jaarlijks bezoek kreeg van een grote kolonie van deze vogels.

Bijnamen

Destijds gebruikelijke bijnamen voor Jispers waren: Jisper Moppen, Orebijters en Jisper Uilen. De laatste bijnaam werd vooral door inwoners van Wormer gebruikt, die op hun beurt juist weer Uilen werden genoemd door de Jispers. De scheldnaam Moppen tekende Boekenoogen op uit de mond van een inwoner van Wijdewormer. De scheldnaam Orebijter ontstond volgens de overlevering nadat tijdens een vechtpartij een Jisper een stuk uit het oor van een inwoner van Neck had gebeten.

Omvang, oppervlakte

De gemeente Jisp was een onderdeel van de Polder Wormer Jisp en Nek. Voorts hoort een klein deel van de Starnmeerpolder tot het grondgebied. Daardoor grenst Jisp in het westen aan Wormer, in het noordwesten aan Graft-de Rijp, in het noorden de Beemster, in het oosten aan Neck en in het zuiden weer aan Wormer. Het kruispunt van het Noordhollands Kanaal met Knollendammer Vaart/Beemster Ringvaart behoort bij Jisp, inclusief de aldaar gelegen buurtschap Spijkerboor. Het voormalig fort Spijkerboor ligt juist binnen de gemeentegrenzen van Beemster. Het Noordhollands Kanaal behoort vrijwel over de volledige breedte bij Jisp.

In het verleden behoorde Jisp, zoals de gehele Zaanstreek (en ook Neck), tot Kennemerland. Over de oudste grenzen van de banne Jisp bestaat geen adequate informatie. Volgens oude vermeldingen liepen Jisp en Neck in het verleden in elkaar over; het zich door zuidwester stormen uitbreidende meer de Wormer maakte daar een einde aan. Het is niet te schatten hoeveel grondgebied van Jisp toen is weggeslagen.

Vóór het graven van het Noordhollands Kanaal (1820 B 1824) had Jisp een bebouwde lengte van ruim 1500 meter en bedroeg het grondgebied 623 hectare (waarvan 421 hectare land). Nadien kreeg het dorp er in het westen gebied bij. In 1845 bestond de gemeente kadastraal  uit ruim 1014 hectare land en water. Nadien deden zich slechts kleine wijzigingen voor. In 1988 was Jisp 1018 hectare groot (waarvan 201 hectare water).

Samenvoegingen

De samenvoeging tot Wormerland, die in 1980 voor het eerst ter sprake kwam, was niet de eerste samenvoeging waar Jisp bij was betrokken. In 1518 werden Jisp en Wormer samengevoegd. Deze samenvoeging werd in 1611 door de Staten van Holland en Westfriesland op verzoek van Jisp weer ongedaan gemaakt.

Brug over de wegsloot

Per kano is op 15 augustus 2008 de doorgang onder de nieuwe brug over de wegsloot Dorpsstraat/hoek Walvischstraat geopend. De brug is genoemd naar Aldert Kwadijk. De gedenkplaat op de brug werd onthuld door de kinderen van Aldert Kwadijk. 

De Stichting Wegsloot Jisp zette zich sinds 2001 inzet voor de komst van de brug. Door deze landschappelijke brug die past in het beeld van het dorp is de wegsloot weer doorvaarbaar . Jisp is nu één van de weinige dorpen in de wijde omgeving waar je met een kano of klein bootje door de wegsloot kunt varen.

Mede door de Aktie "Kom over de brug", Laag Holland, Gemeente Wormerland en sponsoren is dit project gelukt. De brug zal de naam Aldert Kwadijk dragen naar de initiator voor het behoud van de wegsloot Aldert Kwadijk. Hij was geboren en getogen Jisper en overleed in 2001. Hij kwam al jaren op voor het behoud van de wegsloot en verzette zich tegen de afdamming van de wegsloot. Zijn pogingen daartoe zijn echter gestrand, maar zijn enthousiasme bracht hij over op de gemeenschap van Jisp.

 Voor meer informatie zie: Ons dorp Jisp