Bouwen met respect op de ‘geboortegrond’ van Zeist

Een historisch rijk gedeelte van Zeist: dat is waar project Het Rond wordt gerealiseerd. Met een beetje goede wil kan het gebied rond Het Rond worden gezien als de ‘geboortegrond’ van Zeist. Dat schept verantwoordelijkheden voor de plannenmakers van Het Rond. En met die verantwoordelijkheid is serieus omgegaan: een aantal historische elementen zijn intact gehouden. Naast de nieuwe aanbouw, blijven drie oudere generaties van het gemeentehuis bestaan. “We gaan met respect om met de rijke historie van deze plek”, vindt burgemeester Koos Janssen.

“De Dorpsstraat ligt op de grens van de hogere gelegen zandgronden en het wat lager gelegen rivierengebied. De toren van de Oude Kerk ligt op een natuurlijke verhoging in het landschap en stamt al uit de 12e eeuw. Het is het oudste gebouw van Zeist. De kerk stond in eerste instantie redelijk geïsoleerd in het landschap en niet, zoals nu, midden in een dorpsgemeenschap”, weet de burgemeester.

‘Nieuw Zeist’

Rond de 17e, 18e eeuw ontstond de eerste bebouwing langs de Dorpsstraat, onderdeel van de weg van Utrecht naar Arnhem. Daarachter lagen tuinen, weilanden en bos. De bouw van ongeveer 10 woningen aan de Maurikstraat en Kerkweg, in de 19e eeuw, was de eerste uitbreiding in Zeist achter de Dorpsstraten. Dit werd destijds ‘Nieuw Zeist’ genoemd. Janssen: “In het bouwplan is het gelukt om de ligging van deze Maurikstraat terug te laten komen. Die straat is genoemd naar de familie Maurik die hier in de 18de eeuw een bakkerij had. Zo nemen we de historie mee naar het heden.”

Onlosmakelijk verbonden

De geschiedenis van het gemeentehuis van Zeist is onlosmakelijk verbonden met dit gebied. Het eerste Zeister gemeentehuis (toen: ‘rechthuis’) werd rond 1785 gebouwd in de 1e Dorpsstraat. Janssen: “Doordat Zeist groeide, werd dat gebouw te klein. Dus werd in 1878 op dezelfde plek een groter gemeentehuis gebouwd. Maar Zeist bleef groeien, dus werden plannen gemaakt voor het huidige raadhuis op de hoek van Het Rond.“ Die locatie was in bezit van Marianne Walkart. Toen zij in 1904 overleed, schonk zij de gemeente het in 1876/1877 aangelegde ‘overbosch’: het huidige Walkartpark, inclusief de tuin op de plaats van het huidige gemeentehuis. “Maar op de voorwaarde dat het een openbaar park zou worden”, vertelt Janssen. “De gemeente mocht uiteindelijk van de erfgenamen een gemeentehuis bouwen, maar dat mocht niet verder geplaatst worden dan de muur die langs het park staat, tussen de Maurikstraat en Het Rond. Een oud deel van deze muur (bij Het Rond) staat er nog steeds en gelukkig blijft dat ook in het nieuwe plan behouden.”

Generaties

“De architect van dat nieuwe raadhuis was Jan Stuivinga. Hij was pas 25 jaar toen hij die klus klaarde. In 1908 werd het gemeentehuis in gebruik genomen. Maar een brand in 1976 verwoestte de hele bovenste verdieping. Tegelijk met de restauratie is toen besloten een nieuwe aanbouw aan het gemeentehuis te bouwen”, aldus Janssen. Het nieuwe gedeelte uit 1984 verbond het oude raadhuis met het voormalige gemeentehuis aan de 1e Dorpstraat. Janssen: “Zo zijn drie generaties gemeentehuizen met elkaar verbonden. Nu, met de nieuwe aanbouw, wordt daar een vierde generatie aan toegevoegd. Dat vind ik een mooie gedachte.”

Azijnmakerij

Opvallend is de Azijnmakerij die middenin het bouwterrein is blijven staan. Dit huis staat er sinds 1876. In de wat lagere aanbouw – het bedrijfsgedeelte - werd tot in 1955 azijn gemaakt. “Azijn werd gebruikt als levensmiddel en als conserveermiddel”, vertelt Janssen. “De productie was eenvoudig; er waren geen bijzondere installaties voor nodig. De Azijnmakerij nog een mooi voorbeeld van vroege, kleinschalige nijverheid in Zeist. En het is een gemeentelijk monument. En gelukkig bleek het mogelijk dat monument te behouden.”

Artikelenreeks project het Rond

Honderd woningen, een aanbouw aan het gemeentehuis en een parkeergarage: dat wordt allemaal gebouwd binnen project Het Rond. Begin 2012 is de bouw van start gegaan. Deze artikelenreeks behandelt in vijf weken vijf thema’s rond het project: (1) waarom doen we dit, (2) het ontwerp, (3) duurzaamheid binnen het project, (4) de investering, en (5) de historie van het gebied. Zie ook www.zeist.nl/hetrond. Daar zijn ook de eerder verschenen artikelen uit deze reeks terug te vinden: kijk bij Archiefstukken.